کتاب « بررسى طرق فرار از ربا» مباحثى در باب مسائل مستحدثه ربا و حیلههای شرعی فرار از آن است كه توسط آیت الله ناصر مکارم شیرازی در دروس خارج فقه مطرح و توسط جناب آقاى ابوالقاسم علیاننژاد تدوين و با درج پاورقىهايى، به فارسى چاپ و منتشر شده است. تدوينگر در پايان كتاب به فهرست موضوعات بسنده كرده و در پاورقى، منابع اعم از آيات و روايات و اقوال و آدرس آنها را ذكر و در برخى موارد به توضيح لغات و ذكر حواشى متناسب با متن پرداخته است.
موضوع حیلههای شرعی فرار از ربا از مباحث مهم فقهى و اقتصادى و مورد ابتلاى جامعه مىباشد. گروهى از مؤسسات اقتصادى به ويژه بانكها براى فرار از ربا به آنها پناه مىبرند. اين خود انگيزه شده تا صاحب اثر به بررسى بپردازد كه آيا تمسك به اين حيلهها به طور كلى جايز است يا مىتوان تفصيل قايل شد.
مؤلف در مقدمه مردم را به ۴ گروه تقسيم كرده و معتقد است رباخواری يكى از گناهان شايع در محيطهاى اقتصادى است و پناه بردن به حيلههاى شرعى اگرچه در ابواب مختلف فقه قابل مشاهده است; ولى در ربا مشهودتر مىباشد. لذا بر آن شده است كه طرق و حيلههاى فرار را مورد بحث و بررسى و تحليل فقهى قرار داده، دلايل و مستندات هريك را يك احصاء و راه صحيح از نادرست را بيان دارد.
۴.۱ – مباحث مقدماتى
مباحث مقدماتى به طرح پرسشهايى در باب حيلهها اختصاص دارد و در ادامه به ذكر اقسام ربا شامل رباى معاملاتى و رباى قرض و فلسفه تحريم ربا پرداخته است مولف، پايهگذار حيلههاى شرعى را به استناد آيات قرآنى- در ماجراى یوم السبت – قوم يهود مىداند.
۴.۲ – انواع طرق فرار از ربا
وى در فصلى ديگر انواع طرق فرار از ربا را با ذكر مصاديق و مثال با توجه به ربای معاملاتی و قرض بيان كرده و در ادامه به بررسى آراى فقهى و نظرات ۴ گانهاى كه شامل تمسك به قواعد و عمومات ادله معاملات مثل روايات خاصه است پرداخته و سپس ادله هر نظريه را مورد نقد و بررسى قرار داده و روايات را از نظر سندى و متنى تحقيق مىكند.
۴.۳ – تعارض روايات
در فصل ديگر از تعارض روايات جواز تمسك به حيلههاى فرار از ربا با فلسفه حرمت ربا و همچنين تعارض آنها با روايات عدم جواز سخن گفته، روايات جواز را حمل بر صورت اضطرار كرده است.
۴.۴ – بحث پایانی
در پايان پس از بيان اقسام حيلههاى فرار از ربا، به بررسي چهار نوع نظر و فتواى خويش در هر قسمت مىپردازد.
