اِسْتِقْصاءُ الْاعْتبار فی شَرْحِ الْاسْتِبْصار کتابی به زبان عربی در شرح استبصار شیخ طوسی نوشته محمد بن حسن عاملی (متوفای ۱۰۳۰ق). این شرح با آنکه کامل نیست و تنها ابواب طهارت تا آخر صلاة را در بردارد، اما روشمند و دقیق نگاشته شده است. نویسنده کتاب در مقدمه، به دوازده فایده رجالی پرداخته است.
مؤلف
محمد بن حسن بن زین الدین عاملی از عالمان شیعه در قرن ۱۰ و ۱۱ق. وی فرزند صاحب معالم و نوه شهید ثانی بود و از مهمترین تألیفات او استقصاء الاعتبار و شرح صحیفه سجادیه است. او در سال ۱۰۳۰ق در مکه درگذشت.و در قبرستان حجون در نزدیکی مزار خدیجه بنت خویلد به خاک سپرده شد.
ساختار کتاب
کتاب، تمام ابواب فقه را شامل نمیشود و در هفت جزء، از باب طهارت تا انتهای باب صلاة را شامل میشود. مؤلف مقدمهای طولانی را در ابتدای کتاب بحث کرده که مشتمل بر ۱۲ فایده است و در آن از تعریف خبر، حدیث، خبر متواتر، قرائن پذیرش و عدم پذیرش حدیث، چگونگی عمل به خبر واحد و… بحث شده است.
سخن آقابزرگ
آقا بزرگ تهرانی در الذریعه، تاریخ تألیف جزء اول کتاب را ۱۷ جمادیالاول سال ۱۰۲۵ق ذکر کرده و جلد پایانی در ۲۱ جمادی الثانی سال ۱۰۲۸ق پایان یافته است. وی استقصاء الاعتبار را مدار استنباط احکام شرعی در نزد فقیهان شیعه میداند و آن را روشمند و کارآمد توصیف میکند.
ویژگیها
بنابر نظر محققان کتاب، این اثر دارای ویژگیهایی است:
- ذکر روایات در استبصار و آنچه شیخ طوسی درباره آن گفته و رفع تعارضهای ابتدایی.
- شرح سند روایت و نتیجهگیری رجالی از صحت و سُقم روایت و پذیرش یا عدم پذیرش آن.
- شرح متن با بیان احتمالات در روایات و ارزیابی و نقد آراء و داوری قاطع درباره دیدگاهها.
- تبیین و شرح لغات احادیث.
- نظم استوار، چینش بحثها و ژرفایی و استواری مطالب.
- پیراستگی از تکرار و موارد غیرلازم و ارجاع به تحقیقات عالمان و فقیهان.
- گستردگی بحثهای رجالی
