پرسش:
چگونه میتوان با حالت خالصانه و در اوج امید و اعتماد، به خدای سبحان دعا نمود؟
پاسخ:
در رفع نیازها و برآورده شدن خواستهها، به دیگران نظر و امید داریم، در حالی که آنان نیز چون ما، بندگان نیازمندی بیش نیستند! بنابراین، خواندن خداوند منّان وقادر و خواستن از او، کار دشواری نمیباشد.
اگر معنای درست واژگان را ندانیم، نمیتوانیم راه یابیم! ذهن ما برای واژگان، مفاهیمی قرار داده و هر چیزی را بر اساس آن درک مینماید و برای آن چه در عالَم خارج وجود مادی ندارد مفاهیم «انتزاعی» قرار میدهد. به عنوان مثال: میتوانید طلا را ذوب کنید تا ناخالصیهایش جدا شود و طلای خالص به دست آید، اما چیزی به نام «خلوص» در عالم خارج وجود ندارد؛ و یا نمیتوانید همانگونه که میگویید: «این آب است، آن سلول است و …»، چیزی را بیابید و بگویید، «این امید است»، بلکه امید یک حالت انتظاری میباشد.
اخلاص
«اخلاص» یا به تعبیری دیگر «خلاص شدن»، یعنی جدا شدن از پیراستگیهای زاید! «اخلاص» در بندگی خداوند سبحان نیز جداسازی شرکها، آلودگیها و شائبهها میباشد.
اخلاص در اعتقادات، اخلاص در نیّات، اخلاص در اعمال و اخلاص در دعا، نیز به همین معناست که جز خداوند سبحان، دیگری یا دیگرانی در نظر نباشند.
سورۀ اخلاص (توحید)، اخلاص در اعتقادات است و در اخلاص بندگی و عمل فرمود:
«قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا» (الکهف، 110)
– بگو من هم مثل شما بشرى هستم و[لى] به من وحى مى شود كه خداى شما خدايى يگانه است پس هر كس به لقاى پروردگار خود اميد دارد بايد به كار شايسته بپردازد و هيچ كس را در پرستش پروردگارش شريك نسازد.
امید
برخی گمان دارند که «امید داشتن»، با «آرزو داشتن» به یک معناست، در حالی که آدمی امید دارد که به آرزوها یا اهدافش برسد.
«امید» در واقع انتظار وقوع یا رسیدن به چیزی است که هنوز محقق نشده است؛ اما با توجه به این که انسان تحقق آن را محال نمیداند و مقدمات و اسباب برای رسیدن به آن را فراهم میبیند، طمع دارد که به آن برسد.
بنابراین، با توجه به این که «امیدواری» یک حالت انتظاری است و در افراد و موضوعات متفاوت میباشد، ممکن است امیدِ کسی، خوب باشد یا بد – درست باشد یا نادرست – واقعی و منطقی باشد، یا خیالی، اوهامی و القایی!
به عنوان مثال: امید هدایت شدن، برای کسی که هیچ گامی در مسیر هدایت برنمی دارد، واهی است – یا امید نجات، برای کسی که خود را به آتش میاندازد، خودفریبی است؛ اما امید به رحمت و مغفرت الهی، برای کسی که به او و معادش ایمان دارد؛ امیدی حقیقی میباشد.
اعتماد
«اعتماد» به معنای اطمینانکردن و وثوقداشتن است که البته مستلزم شناخت و باور میباشد. اعتماد، هم جنبۀ ایجابی دارد، مانند: «اعتماد به خداوند سبحان و وعدههایش» و هم جنبۀ سلبی دارد، مانند: «عدم اعتماد به دیگران در اثر گذاری مستقل – یا عدم اعتماد به خائنان»
مقابل اعتماد، تردید و نیز بدگمانی (سوء ظنّ) میباشد.
در مقام بندگی و دعا، آن که به تحقق وعدههای خداوند سبحان تردید داشته باشد، نه تنها او را نشناخته، بلکه به او افترای [العیاذ بالله] بدعهدی و دروغ میزند! و آن که نسبت به او بدگمان و بدبین باشد، نه تنها به شرک و نفاق مبتلا شده است، بلکه او نیز بدبینیها و سیاهنماییهای خودش را به خداوند سبحان نسبت میدهد و خود را مستوجب لعنت و عذاب الهی میگرداند:
«وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا» (الفتح، 6)
– و نيز مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه به خدا گمان بد میبرند مجازات كند، حوادث سوئی (كه برای مؤ منان انتظار ميكشند) تنها بر خودشان نازل میشود، خداوند بر آنها غضب كرده، و آنها را از رحمت خود دور ساخته (لعنت نموده)، و جهنم را برای آنها آماده كرده، و چه بد سرانجامی است.
دعا
«دعا» خواندن خداوند سبحان و خواستن از اوست، خواه درخواست بازشدن گرهها و رفع مشکلات مادی باشد، خواه معنوی و درخواست رشد، کمال، هدایت و تقرب به او باشد.
اخلاص در دعا، امر پیچیدهای نیست؛ اگر کسی در یک آن، خالصانه و بدون توجه و امید به دیگران یا کارآیی مستقل اسباب و امکانات، او را بخواند، یک «یا الله – اللّهم – یا ربّ» بگوید، خالصانه او را خوانده است و میتواند حاجتش را خالصانه به پیشگاه او عرض نماید و امید به استجابت داشته باشد. البته باید هم حاجتش عقلانی و منطقی باشد و هم امیدش واهی نباشد.
«وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ» (البیّنة، 5)
– در صورتی که امر نشده بودند مگر بر اینکه خدا را به اخلاص کامل در دین پرستش کنند، و حق گرا باشند، و نماز را برپا دارند، و زکات بپردازند؛ و این است آیین استوار و ثابت.
«هُوَ الْحَيُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» (غافر، 65)
– زنده واقعی او است (حقیقت حیات اوست)، إلهی (معبودی) جز او وجود ندارد، پس او را بخوانيد و دين خود را برای او خالص كنيد، ستايش مخصوص خداوندی است كه پروردگار جهانيان است.
دعوت، دو طرفه است
خداوند متعال، با تمام عظمت و سبوحیّتش، با بندگانش رابطۀ دو طرفه برقرار نموده است؛ چرا که تربیت، رشد و کمال بندگانش، منوط به چنین رابطۀ دو طرفهای میباشد. میفرماید: مرا یاد کن، تا تو را یاد کنم – اهل رحمت باش، تا مورد رحمت بیشتر واقع شوی … و از جمله «دعا» میباشد.
بیان شد که «دعا» یعنی خواندن او خواستن از او؛ اما ابتدا خداوند سبحان ما را خوانده است (دعوت نموده است) و از ما خواسته است؛ لذا میفرماید: «من دعوت تو را استجابت میکنم، تو نیز دعوت مرا استجاب کن»
«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ» (البقره، 186)
– و هنگامی كه بندگان من از تو درباره من میپرسند، بگو:) من نزديكم! دعای دعا كننده را به هنگامی كه مرا میخواند پاسخ میگويم، پس آنها بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان بياورند تا راه يابند (و به مقصد برسند).
●- خداوند منّان، میتواند دعاهای ما را اگر به مصلحت باشد، تماماً همانگونه که خواستهایم برآورده سازد؛ چرا او خالق، مالک، ربّ، قادر و غنی است، اما ما نمیتوانیم دعوت او را آن چنان که خواسته است، پاسخ بگوییم؛ اما این سبب ناامیدی از رحمت و لطف او نمیشود، چرا که او رحمان، رحیم، جواد، کریم، غنی، و البته عفوّ و غفور است و از ما میپذیرد و پاداش مضاعف هم میدهد:
«وَيَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَيَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَالْكَافِرُونَ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ» (الشوری، 26)
– و [درخواست] كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادهاند اجابت مىكند و از فضل خويش به آنان زياده مىدهد و[لى] براى كافران عذاب سختى خواهد بود.
