پرسش:
آیا نظام برده داری در زمان پیامبر(ص) هم بود و چرا تا زمان امامان ادامه داشت؟
پاسخ:
برده داری
نظام برده داری در زمان پیامبرگرامی اسلام(ص) وجود داشته است. امّا اینكه چرا آنحضرت با آن مبارزه نكرد، و چرا تا مدتها بعد از ظهور اسلام وجود داشته است:
نظامهای اجتماعی در هر دوران تابعی از مجموعه شرایط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و … میباشد. همان گونه كه امروزه نظام كارگری و كارفرمایی و … در جهان حاكم است و شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی خاص آن را ایجاب نموده است. تا چند قرن پیش در تمامی جهان نظام برده داری روش مناسب برای اداره امور آن دوران بوده است؛ به گونه ای كه هیچ نظامی در شرایط آن روز امكان جایگزینی آن را نداشته است. از اینرو مناسبترین شیوه در شرایط آن روز، شیوه برده داری بوده است.
بررسی زمینه های این موضوع بسیار وسیع و گسترده و از مجال این پاسخ خارج است. اسلام نیز با توجه به اینكه تغییر اساسی در سیستم اجتماعی آن روز نه ضروری بوده و نه ممكن، به اصل این مسأله صحه گذاشت، ولی با وضع قوانین در چند جهت حركت كرده است:
۱. تأمین حقوق افراد با وضع قوانین در مورد كیفیت استرقاق (بنده گرفتن)، و تحریم آن جز در موارد خاص.
۲. وضع قوانین در جهت حمایت از حقوق بردگان و تنظیم روابط صحیح بین مالك و برده.
۳. ترغیب مردم به آزادسازی بردگان و وضع قوانینی برای حصول این مقصود(مانند كفارات و شرایط عتق).
در مجموع اسلام شرایطی را برای بردگان فراهم ساخت كه آنان به مقامات و درجات مهم علمی و سیاسی در جامعه اسلامی دست یافتند و حتی مدتها حكومت «ممالیك» بر بسیاری از نقاط كشورهای اسلامی پدیدار شد.
در حقیقت اسلام با فراهم آوردن شرایط انسانی و عاطفی برای زندگی بردگان، بردگان را از سراسر دنیا مشتاق به پیوستن به جامعه اسلامی نمود و آنان در بازگشت به موطن خود همراه با آزادی، مبلّغ و مروج اسلام میشدند. اسلام راه برده شدن افراد آزاد را مسدود كرد و از سوی دیگر راه آزادی بردگان را گشود و مسلماً یكی از عوامل دگرگونی نظام بردگی در جهان، نقش اسلام در این زمینه بوده است.
كنیزها نیز در این بین مشمول همین قاعده و قانون بوده اند. آنان از كشورهای دیگر كه در جنگ با مسلمانان اسیر میشدند و یا به صورت تجاری وارد ممالك اسلامی میگشتند، با فرهنگ اسلامی و مزایای نجات بخش آن آشناشده و بسیاری از آنان همانند دیگر مردم در جامعه اسلامی زندگی میكردند.
بجاست بدانیم كه مادر برخی از ائمه ما كنیز بوده اند، حتی مادر امام زمان(عج) نیز كنیزی رومی بوده است.
برای مطالعه بیشتر ر. ك:
۱- اسلام و مسأله آزادی، بردگی، موسوی زنجانی.
۲- از بردگی روم قدیم تا ماركسیسم، حجتی كرمانی.
۳- بردهداری در روم باستان، بیدار فكر.
۴- حقوق بشر، اسداللّه مبشری.
۵- نگاهی به بردگی، محمد علی گرامی.
۶- بردگی در اسلام، صادق ایرجی.
